Opstelten maakt collectieve schadevergoedingsactie mogelijk
Consumenten en bedrijven kunnen straks makkelijker hun schade collectief verhalen. Een collectieve schadevergoedingsactie in geld, die minister Opstelten (Veiligheid en Justitie) voorstelt, moet dat mogelijk maken. Representatieve belangenorganisaties kunnen straks naar de rechter stappen om namens een groep gedupeerden een schadevergoeding te vorderen. Dit blijkt uit een wetsvoorstel dat vandaag naar verschillende adviesinstanties is verzonden.
De collectieve schadevergoedingsactie biedt vooral uitkomst als partijen niet bereid zijn in onderhandeling te treden om de schade collectief af te wikkelen, of er niet in slagen te schikken. De rechter en eventueel een mediator staan partijen bij. Mocht het niet lukken, dan stelt de rechter zelf een regeling voor een collectieve schadeafwikkeling vast.
Op dit moment kunnen gedupeerden slechts een collectieve actie instellen om de rechter te vragen of de veroorzaker van de schade aansprakelijk is. De rechter kan echter niet bepalen of en, zo ja, hoeveel schadevergoeding aan de groep gedupeerden moet worden toegekend. Bovendien hebben gedupeerden geen ‘stok achter de deur’ om de veroorzaker van de schade te dwingen om mee te werken, als het op betaling van schadevergoeding aankomt. Het gevolg is dat juridische procedures soms jaren duren.
Collectieve acties kunnen een veelvoud aan individuele acties voorkomen. Bovendien kunnen gedupeerden die geen tijd of geld hebben langs deze weg hun schade toch vergoed krijgen. De procedure kan worden ingezet voor de afwikkeling van alle soorten schade.
De behoefte aan een collectieve afwikkeling van massaschade is de afgelopen jaren toegenomen, ook in Nederland. Zo nemen consumenten en bedrijven steeds meer gestandaardiseerde producten en diensten af, die onder algemene voorwaarden worden verkocht. Dit betekent dat identieke problemen ontstaan wanneer de verkoper tekortschiet. Als bepaalde goederen of diensten gebrekkig blijken te zijn, kunnen dus meerdere kopers daardoor schade lijden.
De regeling voert de motie Dijksma uit, waarin de regering wordt verzocht "te komen tot de toekenning van een recht voor representatieve belangenorganisaties om schade collectief te verhalen". Doel is een effectieve collectieve afwikkeling van massaschade te bevorderen en een ongewenste claimcultuur te voorkomen. Dat vereist een juiste balans tussen het belang van gedupeerden om hun recht te halen en het belang van een aangesproken partij om te worden beschermd tegen ongefundeerde of lichtvaardige massaclaims. Hiervoor heeft Opstelten allerlei waarborgen in het wetsvoorstel opgenomen.
Zo hoeft in de procedure niet van alle gedupeerden individueel de schade te worden vastgesteld. Verder kunnen representatieve belangorganisaties niet zomaar aan de slag om gedupeerden bij te staan. Zij moeten bijvoorbeeld eerst nagaan of er geen andere mogelijkheden zijn om de schade vergoed te krijgen. Ook moet de organisatie voldoende expertise in huis hebben en de financiën op orde hebben. Als de rechter twijfelt over de belangenbehartiging, kan hij de organisatie niet-ontvankelijk verklaren. Bovendien moet de groep gedupeerden groot genoeg zijn.
De eerste en belangrijkste waarborg om misbruik te voorkomen is dat de procedure inzet op een schikking en op een collectieve schadeafwikkeling, met behulp van schadecategorieёn die partijen zelf voorstellen. Dit voorkomt een eindeloos gevecht over individuele schadevaststelling. Verder staat een collectieve schadevergoedingsactie alleen open voor zaken die een voldoende nauwe band hebben met de Nederlandse rechtssfeer, internationaal ook wel de scope rule genoemd. Daarmee wil Opstelten aanzuigende werking tegengaan. De invoering van de procedure mag de rechterlijke macht en het Nederlandse vestigingsklimaat niet belasten, aldus de bewindsman. De scope rule geeft de rechter de mogelijkheid zaken niet in behandeling te nemen. Het enkele feit dat een belangenorganisatie in Nederland is gevestigd, is niet voldoende om een procedure te beginnen.
Een andere waarborg is dat alle collectieve schadevergoedingsacties worden ondergebracht bij 1 gespecialiseerde rechter. Zo kan deze rechtbank expertise opbouwen en worden problemen bij de coördinatie van verschillende zaken vermeden. De bewindsman verwacht overigens dat – gelet op de waarborgen – het aantal zaken beperkt zal blijven. Het wetsvoorstel biedt in zijn ogen voldoende checks and balances om een drempel op te werpen tegen langdurige en kostbare procedures. De nieuwe regeling bevat elementen die aansluiten bij andere landen in Europa die een collectieve schadevergoedingsactie kennen, zoals Engeland en Wales, Duitsland, België, Frankrijk en Portugal, maar is uniek in het uitgangspunt van een collectieve schikking.