HR: wegbeheerder niet aansprakelijk voor val fietser op gladde brug (art. 81 RO)

Arrest

in de zaak van:

[eiseres],
wonende te [woonplaats],
EISERES tot cassatie,
advocaat: mr. M.J. van Basten Batenburg,

t e g e n

DE GEMEENTE SINT-OEDENRODE,
zetelende te Sint Oedenrode,
VERWEERSTER in cassatie,
advocaat: mr. J.A.M.A. Sluysmans.

De Gemeente heeft geconcludeerd tot verwerping van het beroep.

De zaak is voor partijen toegelicht door hun advocaten, en voor de Gemeente mede door mr. R.L. de Graaff, advocaat bij de Hoge Raad.

De conclusie van de Advocaat-Generaal J. Spier strekt tot verwerping van het beroep.

Dit arrest is gewezen door de vicepresident F.B. Bakels als voorzitter en de raadsheren A.M.J. van Buchem-Spapens, C.A. Streefkerk, A.H.T. Heisterkamp en G. Snijders, en in het openbaar uitgesproken door de vicepresident E.J. Numann op 9 mei 2014.

Conclusie inzake

[eiseres]
(hierna: [eiseres])

1.3 [eiseres] is op woensdag 29 oktober 2009 ten val gekomen toen zij met haar fiets op weg was naar haar werk in het zorgcentrum Odendael. Zij heeft daarbij een “schouderluxatie met een tuberculum majus fractuur” opgelopen.

1.4 De afdeling “Samenlevingszaken” van de gemeente heeft in de pers het volgende bericht geplaatst:
“Verkeer
Gladde Dommelbrug
De in het voorjaar nieuw aangelegde brug in het Dommelpark bleek vorige week bij regen en vorst glad te zijn. Ondanks dat de beplanking is voorzien van veiligheidsgrip bleek dit niet afdoende en zijn een aantal mensen gevallen. Dit kan veroorzaakt zijn omdat de brug niet recht maar schuin wordt aangereden. Dit is bij het ontwerp niet voldoende onderkend.
De gemeente gaat zo spoedig mogelijk een stroevere laag op de beplanking aanbrengen. Dit kan echter alleen bij gunstige weersomstandigheden. Tot die tijd adviseren wij fietsers de brug voorzichtig op te rijden.”

1.5 In het Eindhovens Dagblad van 31 oktober 2008 is het volgende artikel verschenen:
“Veel uitglijders op nieuwe brug
Sint-Oedenrode gaat wegdek van brug bij Klaverpad aanpassen (…)
De nieuwe fietsersbrug over het Klaverpad in Sint-Oedenrode blijkt niet zo vorstbestendig als gedacht. De gemeente heeft na een woensdag vol ongelukjes in allerijl waarschuwingsborden geplaatst om fietsers te wijzen op het gladde brugdek. De gemeente kreeg elf meldingen binnen. Een van de slachtoffers is in het ziekenhuis behandeld.
Volgens wethouder J. Hendriks wordt de brug binnenkort veiliger gemaakt. Zij benadrukt de vele valpartijen ‘heel vervelend’ te vinden. “We hebben gisteren meteen gestrooid en borden neergezet. Volgende week gaan we de brug aanpassen. Het wegdek heeft weliswaar een antisliplaag, maar doordat mensen in een schuine hoek de brug op rijden, werkt die niet voldoende. Het is dus niet zo dat we een slechte brug hebben neergelegd, maar buiten kijf staat dat er snel wat moet gebeuren. (…)”

2.3 In haar vonnis van 27 oktober 2010 heeft de Rechtbank de gemeente veroordeeld om aan [eiseres] de schade te vergoeden die zij lijdt doordat zij op 29 oktober 2008 bij het oprijden van de brug ten val is gekomen, op te maken bij staat. Volgens de Rechtbank is de brug zo ontworpen en gebouwd dat – kort gezegd – fietsers de brug schuin kunnen aanrijden waardoor ze minder profijt hebben van de veiligheidsstrips. Daarom had de gemeente moeten toelichten dat en hoe zij daarmee rekening heeft gehouden. Die toelichting heeft ze evenwel niet gegeven. Daarom was de brug gebrekkig in de zin van art. 6:174 BW. Een afweging van de kans op schade, de aard van de schade, de bezwaarlijkheid van mogelijke maatregelen en de financiële armslag leidt niet tot een nader oordeel, in welk verband de Rechtbank onder meer aantekent dat op twee dagen (ten minste) twaalf fietsers ten van zijn gekomen, terwijl [eiseres] ernstig letsel heeft opgelopen (rov. 4.4 en 4.5).

2.6 In zijn arrest van 28 mei 2013 acht het Hof de gemeente in het door haar te leveren bewijs geslaagd. Het Hof heeft het bestreden vonnis vernietigd en opnieuw rechtdoende de vordering van [eiseres] afgewezen. Voor zover hier van belang heeft het Hof daartoe overwogen:
“8.4.6. De getuigen [getuige 1], [getuige 2] en [getuige 3] hebben alle drie met stelligheid verklaard dat de waarschuwingsborden op dinsdag 28 oktober 2008, naar aanleiding van een melding van [getuige 3] die die dag zelf op de fietsbrug was gevallen, door [getuige 3] zijn vervaardigd en die dag rond 08.30 uur door [getuige 2] bij de fietsbrug zijn geplaatst. Weliswaar zegt [getuige 3] dat hij die datum ontleent aan de getuigenverklaringen van zijn collega’s, maar hij verklaart ook dat hij gevallen is op de dag vóórdat [eiseres] viel ("één geval met ernstig letsel"). Hun verklaringen worden in lichte mate ondersteund door de overgelegde werkbriefjes. De omstandigheid dat deze drie getuigen alle drie in dienst zijn van de gemeente is door het hof in aanmerking genomen, maar brengt naar het oordeel van het hof niet mee dat geen of minder acht zou moeten worden geslagen op deze verklaringen, temeer niet nu het drie getuigen betreft van wie de verklaringen geen tegenstrijdigheden bevatten. De verklaringen van [getuige 4], [getuige 5] en [eiseres] zelf dat zij de borden pas na de renovatie van de brug en niet op woensdag 29 oktober 2008 hebben gezien doen daar naar het oordeel van het hof onvoldoende aan af. Hoewel de borden, zoals het hof in het tussenarrest heeft overwogen, een duidelijke waarschuwing bevatten, zich dichtbij de brug bevonden en op ooghoogte waren geplaatst, zodat ze voor een normaal oplettende fietser goed waarneembaar waren, kan het voorkomen dat een fietser die dagelijks dezelfde route fietst, toch een dergelijk bord over het hoofd ziet omdat hij door de routine niet meer voldoende attent is op waarschuwingsborden op zijn route. Dat brengt echter niet mee dat het waarschuwingsbord niet kan worden beschouwd als een afdoende maatregel met het oog op bescherming tegen het gevaar van een gladde brug. Het hof oordeelt mitsdien dat de gemeente is geslaagd in haar bewijsopdracht, zodat grief IX voor zover daarin een beroep wordt gedaan op het tijdig geplaatst zijn van afdoende waarschuwingsborden, slaagt.
8.5. Daarmee behoeven de overige grieven van de gemeente geen behandeling meer. De vordering van [eiseres] kan noch op grond van art. 6:174 BW, noch op grond van art. 6:162 BW worden toegewezen. De gemeente heeft immers tijdig en afdoende gewaarschuwd voor (mogelijke) gladheid op de fietsbrug, waarmee de (mogelijke) onrechtmatigheid aan het laten voortbestaan van een (mogelijk) gevaarlijke situatie op de fietsbrug wordt weggenomen.”

3.2 Het is alleszins voorstelbaar dat slachtoffers in zaken als de onderhavige proberen hun schade vergoed te krijgen; zeker omdat het recht dat bij een bepaalde interpretatie mogelijk maakt. Maar het is even begrijpelijk dat overheden, zoals in casu de gemeente, proberen de aansprakelijkheidsboot af te houden. Het recht biedt ook voor dat laatste mogelijkheden.

3.3.1 De tijd dat slachtofferbescherming zó hoog in het vaandel stond dat vrijwel alle andere relevante omstandigheden het daartegen moesten afleggen, ligt achter ons. Dat berust ongetwijfeld op een bewuste en in mijn ogen ook verstandige keuze van de rechter. De samenleving, zeker niet alleen in Nederland, juridiseert. Het aansprakelijkheidsrecht (in brede zin) begint zich te ontwikkelen tot een markt en benadeelden zomede hun advocaten worden – op zich bewonderenswaardig – steeds creatiever bij het verkennen van de grenzen van het recht. Dit alles kan de rechtsontwikkeling niet geheel onberoerd laten. Het stemt tot nadenken over de koers die de rechter zich kan veroorloven te varen bij de verdere ontwikkeling van het aansprakelijkheidsrecht. De consequentie van het gemakkelijk aannemen van aansprakelijkheid in veel voorkomende settingen is immers dat de sluizen voor talloze, in voorkomende gevallen schrikbarend veel, claims worden opengezet.

3.5 Wanneer het zou gaan om beheersbare bedragen of wanneer de dam die het recht (de rechtspraak daaronder begrepen) opwerpt tegen claims in allerhande situaties van verhoogd gevaar voldoende solide zou zijn, zou de rechter wellicht kunnen overwegen om in gevallen als de onderhavige een slachtoffervriendelijke koers te varen. Maar die dam is net zo solide als we hem zelf maken. Door aan de fundamenten te gaan wrikken in bepaalde categorieën van verhoogd gevaar, wordt deze al spoedig niet meer bestand tegen de stormloop van andere slachtoffers.

3.7.2 De Hoge Raad stelde voorop dat de aanwezigheid van ijzel op het wegdek geen gebrek in de zin van art. 6:174 BW is (rov. 3.3). Voorts wordt overwogen:
“3.4 De Rechtbank heeft onder ogen gezien dat, zoals de Staat zelf had aangevoerd, aan het gebruik van ZOAB twee “relatieve” nadelen zijn verbonden: (a) ZOAB-wegdek kan bij ijzel eerder glad worden dan DAB-wegdek en (b) gladheid bij ijzel is bij ZOAB-wegdek onder omstandigheden moeilijker te bestrijden. De Rechtbank heeft geoordeeld dat deze nadelen als zodanig geen gebrek van de weg opleveren en dat deze nadelen ook niet van dien aard zijn dat de Staat andere maatregelen dient te nemen dan bij het adequaat bestrijden van door ijzel veroorzaakte gladheid in het algemeen nodig is, omdat gladheid door ijzel nimmer geheel te voorkomen is. In dit oordeel ligt besloten dat aan ZOAB in de omstandigheden als de onderhavige niet een gevaar is verbonden dat ten opzichte van het algemeen bekende gevaar van ijzel op de rijweg noopt tot het aannemen van een bijzondere zorgplicht ten aanzien van de veiligheid van weggebruikers. De Rechtbank heeft overwogen dat de Staat als wegbeheerder voldoende zorg heeft betracht door tijdig met pekel de gladheid te bestrijden en dat via de media meermalen is gewaarschuwd voor het dreigende gevaar van gladheid. Nu de weggebruiker op het gevaar van gladheid door ijzel in de gegeven omstandigheden bedacht diende te zijn, bestond er ook geen bijzondere waarschuwingsplicht met betrekking tot de aanwezigheid van ZOAB. Deze oordelen getuigen niet van een onjuiste rechtsopvatting. Zij zijn niet onbegrijpelijk en zij zijn toereikend gemotiveerd. Op dit een en ander stuiten de overige onderdelen geheel af.”

3.9 Meer in het algemeen is Uw Raad terughoudend bij het aannemen van (overheids)aansprakelijkheid in situaties waarin weliswaar denkbaar was geweest om meer of andere maatregelen te treffen dan in een concreet geval is gebeurd, maar waarin niet gezegd kan worden dat het nalaten deze te nemen onzorgvuldig is. Daarbij wordt, als ik het goed zie, een vrij ruime marge gelaten aan de feitenrechter. Zoals bekend lijkt deze aanpak mij misschien niet in alle opzichten bevredigend (immers blijven sommige benadeelden met hun schade zitten), maar wél de minst slechte.

4.2 In de lange en interessante inleiding op het middel is over de grondslag onder 20 het volgende te lezen:
“Het verwijt betrof niet de brug zelf, maar om de manier waarop de fietser daarvan gebruik maakt, waardoor de veiligheidsstrips niet meer voldoen.”

4.3 De inleiding onder 21 mondt uit in, wat ik opvat als, het verwijt dat het Hof
“geen overweging [heeft] gewijd aan het schuin aanrijden van de brug door de fietsers, maar [heeft] volstaan met de overweging dat door de gemeente waarschuwingsmaatregelen zijn getroffen in de vorm van het plaatsen van een bord, waardoor de brug – kennelijk – niet (meer) als gebrekkig kon worden gezien.”

4.4 Wanneer we de grondslag van de vordering, zoals hiervoor weergegeven onder 2.1, afzetten tegen hetgeen [eiseres] in cassatie als zodanig aanvoert – zo-even vermeld onder 4.2 en 4.3 – dan blijkt er een vrij groot gat tussen beide stellingen te gapen. Een groot deel van de klachten heeft weinig van doen met hetgeen [eiseres] zelf in cassatie als de kernvragen signaleert.

5.2 Subonderdeel a vertolkt een motiveringsklacht. Volgens [eiseres] is het oordeel dat de brug niet gebrekkig is in de zin van art. 6:174 BW omdat de gemeente waarschuwingsborden heeft geplaatst zonder nadere toelichting, die evenwel ontbreekt, onbegrijpelijk. Ook andere omstandigheden dan deze getroffen veiligheidsmaatregel zijn van belang voor het oordeel of een opstal gebrekkig is, zoals de wijze waarop van de opstal gebruik wordt gemaakt. In het onderhavig geval heeft de Rechtbank aan het gebruik van de brug door de fietsers (het “schuin oprijden”) gewicht toegekend bij de toewijzing van de vordering, omdat de veiligheidstrips onder die omstandigheden onvoldoende effect hadden. Dat onderdeel van het oordeel van de Rechtbank is niet – althans niet in het kader van grief IX – bestreden, zodat het Hof die omstandigheid als vaststaand had moeten beschouwen, althans zich daarover in ieder geval een oordeel had moeten vormen. Dat heeft het Hof nagelaten. Niet valt in te zien dat deze omstandigheid onbesproken kon blijven, enkel en alleen omdat vaststond dat waarschuwingsborden waren geplaatst.

5.3 Subonderdeel b bevat een nauw met het vorige subonderdeel verbonden rechtsklacht. Het is gericht tegen rov. 4.3.6. van het tussenarrest, waarin het Hof overwoog dat geen sprake kan zijn van aansprakelijkheid van de gemeente jegens [eiseres] op grond van art. 6:174 BW of 6:162 BW, indien komt vast te staan dat de gemeente op 28 oktober 2008 waarschuwingsborden heeft neergezet. Het Hof heeft volgens [eiseres] met de bestreden overweging miskend dat ook andere omstandigheden van belang kunnen zijn bij de vaststelling of sprake is van een gebrekkige opstal. Zelfs als de gemeente waarschuwingsborden heeft geplaatst, kunnen de overige omstandigheden van het geval het oordeel rechtvaardigen dat sprake is van een gebrekkige toestand. Het Hof is in zijn motivering ten onrechte voorbijgegaan aan de vraag naar de wijze waarop fietsers de brug gebruiken en de vraag naar overige wellicht noodzakelijk te treffen veiligheidsmaatregelen, zoals strooien. De overweging van het Hof dat “een normaal oplettende fietser” het bord met de waarschuwing zal waarnemen, is een niet voldoende geobjectiveerde toetsingsmaatstaf. Bovendien valt deze overweging niet goed te verenigen met het feit dat in een kort tijdbestek elf fietsers op de brug ten val zijn gekomen.

5.4 Deze klachten lenen zich voor een gezamenlijke bespreking. Bij de beoordeling moet worden vooropgesteld dat in cassatie niet (op voldoende begrijpelijke wijze) wordt bestreden dat de vordering op grond van art. 6:162 BW niet kan worden toegewezen omdat de (mogelijke) onrechtmatigheid aan het laten voortbestaan van een (mogelijk) gevaarlijke situatie op de fietsbrug is weggenomen doordat de gemeente tijdig en afdoende heeft gewaarschuwd voor (mogelijke) gladheid op de fietsbrug.

5.6 Volledigheidshalve ga ik nochtans nader op de klachten in.

5.7 Verschillende onderdelen reppen van grief IX, waaraan het Hof te weinig betekenis zou hebben gehecht in het kader van het schuin op (moeten) rijden van de brug. Als ik het goed begrijp, meent [eiseres] dat deze door de Rechtbank in rov. 4.4 genoemde omstandigheid ook door het Hof tot uitgangspunt had moeten worden genomen nu dit oordeel in appel niet was bestreden.

5.9 Bij deze stand van zaken blijft van de klachten niet veel over. Zoals al geschetst onder 3.10 is ’s Hofs oordeel niet alleen maar op het bord gebaseerd. Voor zover onderdeel a uitgaat van een andere lezing ontbeert het feitelijke grondslag.

5.10 De vraag of [eiseres] al dan niet onvoorzichtig heeft gehandeld, is in belangrijke mate een kwestie van semantiek. Ik vraag me ook af of dat een erg vruchtbare discussie is.

5.11.1 Het Hof behoefde slechts te beoordelen of de brug “gebrekkig” was in de zin van art. 6:174 BW. Het is tot de slotsom gekomen dat dit niet het geval was. Men kán dan menen dat fietsers die in de gegeven omstandigheden toch de brug op fietsen onvoorzichtig handel(d)en. Men kan ook menen dat ze een risico lopen, zoals wij allen in het dagelijks leven welbewust risico’s lopen, wat genoegzaam blijkt uit de grote hoeveelheid huis-, tuin en keukenongevallen. Met het plakken van etiketten als “onzorgvuldig” of “onvoorzichtig” op allerlei dagelijkse gedragingen en nalatigheden komen we niet veel verder. Rechtens doet het er niet toe wanneer geen omstandigheid kan worden geconstrueerd die tot aansprakelijkheid van een ander leidt.

5.14.1 Voor zover het de klacht de stelling vertolkt dat de gemeente zonder meer tot strooien gehouden was, berust het op een onjuiste rechtsopvatting. Of daartoe gehoudenheid bestaat, zal afhangen van de omstandigheden van het geval.

5.14.2 Bovendien blijkt uit de, ook door het Hof genoemde, getuigenverklaringen van [getuige 1], [getuige 2] en [getuige 3] dat er ook op de dag van het [eiseres] overkomen ongeval gestrooid was.
5.15.1
Anders dan [eiseres] meent, betekent de enkele omstandigheid dat een aantal (of zelfs elf) personen ten val komt niet, in elk geval niet zonder meer, dat een waarschuwing niet voldoende indringend was. Dat vallen kan ook andere oorzaken hebben, zoals het bewust nemen van een zeker risico. Bovendien is van algemene bekendheid dat bij gladheid mensen ten val komen.

5.17 Het onderdeel berust op een te letterlijke lezing van het bestreden eindarrest. Het Hof heeft grief 9 (bedoeld zal zijn IX), die in het teken stond van eigen schuld, inderdaad gegrond verklaard. Maar het is zonneklaar dat dit berust op een verschrijving en dat het Hof het oog had op grief V.

5.18 Ten overvloede: los van hetgeen hiervoor onder 5.8 reeds werd opgemerkt, ziet de klacht eraan voorbij dat het Hof de plaatselijke omstandigheden wel degelijk in aanmerking heeft genomen. Dat is met zoveel woorden te lezen in rov. 4.1 laatste volzin in samenhang met rov. 4.1.1 van het tussenarrest. Het Hof vermeldt ook dat de vordering van [eiseres] mede hierop steunt; zie rov. 4.3.3 van hetzelfde arrest.

5.19 Subonderdeel d bevat de klacht dat het Hof de stellingen van de gemeente onjuist heeft gelezen en buiten de grenzen van het partijdebat is getreden. Volgens [eiseres] heeft de gemeente niet gesteld dat de onrechtmatigheid van het laten voortbestaan van een gevaarlijke situatie op de fietsbrug wordt weggenomen door het plaatsen van waarschuwingsborden. De gemeente heeft in het kader van grief IX aangevoerd dat sprake is van eigen schuld aan de zijde van [eiseres], omdat zij gezien de waarschuwing had moeten afstappen en de brug te voet had moeten oversteken. Het Hof heeft niet onderzocht of sprake was van eigen schuld. Het oordeel dat grief IX slaagt is dan ook onvoldoende gemotiveerd.

5.20 Ik gaf al aan dat het Hof met grief IX doelt op grief V. Anders dan [eiseres] meent, sluit ’s Hofs oordeel nauw aan bij de inhoud van deze laatste grief. Grief V betreft de vraag of de brug in de vroege ochtend van 29 oktober 2008 gebrekkig was in de zin van art. 6:174 BW en of de gemeente daarom in beginsel jegens [eiseres] aansprakelijk is. De gemeente heeft in de toelichting op deze grief een beroep gedaan op de omstandigheid dat afdoende waarschuwingsborden zijn geplaatst. Zij heeft daarbij uitdrukkelijk het standpunt ingenomen dat de aanwezigheid van de waarschuwingsborden de eventuele gebrekkigheid van de brug opheft. Het door het Hof in het tussenarrest gehonoreerde bewijsaanbod van de gemeente is ook in dit verband gedaan. Verwezen kan worden naar de memorie van grieven onder 55 e.v. Hierop ketst de klacht af.

5.21 Onder het kopje “Belang” behelst de cassatiedagvaarding nog een beschouwing over het Jetblast-arrest. Onder 32 wordt de stelling betrokken dat:
“ook het gedrag van de gebruiker een rol kan spelen bij de vraag of een opstal gebrekkig kan worden genoemd en dat de effectiviteit van de waarschuwing pas geobjectiveerd kan worden genoemd als alle omstandigheden van het geval worden meegewogen. Dat is in deze zaak niet gebeurd.”

5.22 De Gemeente heeft in deze ontboezeming klaarblijkelijk geen klacht gelezen; immers gaat zij er in het geheel niet op in. De lezing van de gemeente is alleszins begrijpelijk. De laatste volzin van hetgeen in de cassatiedagvaarding staat onder 32 heeft de kennelijke strekking te voorkomen dat het cassatieberoep wordt afgehandeld op de voet van art. 80a RO.

in de zaak van

de gemeente Sint-Oedenrode,
zetelend te Sint-Oedenrode,
appellante,
advocaat: mr. M.A. Bosman,

tegen:

[de vrouw],
wonende te [woonplaats],
geïntimeerde,
advocaat: mr. R.A.J. Delescen,

als vervolg op het door het hof gewezen tussenarrest van 20 maart 2012 in het hoger beroep van het door de rechtbank ‘s-Hertogenbosch onder nummer 194515/HA ZA 09-1318 gewezen vonnis van 27 oktober 2010.

6. Het tussenarrest van 20 maart 2012
Bij genoemd arrest is aan beide partijen bewijs opgedragen en is iedere verdere beslissing aangehouden.

7. Het verdere verloop van de procedure

7.1.Ter zitting van 11 juni 2012 zijn aan de zijde van de gemeente twee getuigen gehoord en aan de zijde van [geïntimeerde] vijf getuigen.

7.2.Ter zitting van 24 september 2012 is aan de zijde van elk van partijen nog één getuige gehoord. Partijen hebben allebei afgezien van contra-enquête.

7.3. Tenslotte hebben partijen uitspraak gevraagd.
Het hof merkt daarbij terzijde op dat de uitspraak onwenselijk lang op zich heeft laten wachten doordat administratief niet tijdig is opgemerkt dat de zaak al enige tijd voor uitspraak gereed was.

8. De verdere beoordeling

8.1.In het tussenarrest van 20 maart 2012 is aan [geïntimeerde] te bewijzen opgedragen dat zij op 29 oktober 2008 om of omstreeks 07.45 uur op de fietsbrug ten val is gekomen. Deze bewijsopdracht is gegeven omdat de gemeente dit (in grief VII) uitdrukkelijk had betwist.

8.2.Aan de gemeente is opgedragen te bewijzen dat zij op 28 oktober 2008 de door haar bedoelde waarschuwingsborden (bij de fietsbrug) heeft geplaatst.
Daarbij overwoog het hof dat als deze borden, met de tekst “Let op! Glad wegdek” toen zijn geplaatst en er dus stonden toen [geïntimeerde] daar – naar zij stelt – op 29 oktober 2008 ’s morgens vroeg langs kwam, de gemeente niet aansprakelijk is jegens [geïntimeerde] aangezien het waarschuwingsbord als een afdoende maatregel met het oog op de bescherming tegen het gevaar van uitglijden op de fietsbrug kan worden aangemerkt.

Bewijsopdracht [geïntimeerde]
8.3.1.Aan de zijde van [geïntimeerde] zijn als getuigen gehoord [echtgenote van geïntimeerde] (haar echtgenoot), [partijgetuige 1.], [partijgetuige 2.], [partijgetuige 3.] en [partijgetuige 4.] (allen collega’s van [geïntimeerde], ook in 2008), en [geïntimeerde] zelf.
De genoemde collega’s van [geïntimeerde], net als [geïntimeerde] werkzaam in het zorgcentrum Odendael in [vestigingsplaats], hebben zakelijk weergegeven allen bevestigd dat [geïntimeerde] op woensdagochtend 29 oktober 2008 op de fietsbrug op weg naar haar werk ten val is gekomen. De echtgenoot van [geïntimeerde] en
[geïntimeerde] zelf, als partijgetuige, hebben dat bevestigd.
8.3.2.Op grond van deze verklaringen neemt het hof als vaststaand aan dat [geïntimeerde] op woensdagochtend 29 oktober 2008 ’s morgens omstreeks 07.45 uur op de fietsbrug is gevallen.
[geïntimeerde] is derhalve in haar bewijsopdracht geslaagd. Daarmee wordt grief VII verworpen.

Bewijsopdracht gemeente
8.4.1.Aan de zijde van de gemeente zijn als getuigen gehoord: [teamleider openbare werken bij de gemeente], teamleider openbare werken bij de gemeente; [civiel technisch medewerker bij de gemeente], civiel technisch medewerker bij de gemeente; en [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente], assistent-bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente. Alle drie waren zij ook in 2008 in de genoemde functies werkzaam.
Voorafgaand aan het getuigenverhoor op 11 juni 2012 heeft de advocaat van de gemeente aan het hof en aan de wederpartij zeven werkbriefjes ten name van onder andere [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] en [civiel technisch medewerker bij de gemeente] toegezonden, waarop de door hen gewerkte uren in de week van 27 oktober 2008 t/m 2 november 2008 per activiteit zijn weergegeven.

8.4.2.De getuige [teamleider openbare werken bij de gemeente] heeft verklaard, zakelijk weergegeven, dat [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] op maandag en dinsdag (27 en 28 oktober 2008) had aangegeven dat het wegdek van de fietsbrug glad was. [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] was daar zelf op de fiets overheen gereden. [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] heeft op dinsdag 28 oktober 2008 collega’s gewaarschuwd om te gaan strooien op de brug en er een bord te plaatsen. [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] heeft die ochtend direct in eigen beheer op de werf die borden (“Let op! Glad brugdek”) geproduceerd en beplakt. Dat is op het werkbriefje van [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] te zien onder de rubriek “Meldingen/klachten” (0,75 uur op dinsdag). [civiel technisch medewerker bij de gemeente] heeft die borden op dinsdag 28 oktober 2008, naar de getuige schat tussen 08.00 uur en 08.30 uur, geplaatst.
De getuige [teamleider openbare werken bij de gemeente] verwijst naar het werkbriefje van [civiel technisch medewerker bij de gemeente] onder de vermelding: “Verharde wegen Meldingen/klachten 6 ½ uur “(op dinsdag): daarvan is naar hij schat een uur besteed aan het plaatsen van drie borden bij de fietsbrug.

8.4.3.De getuige [civiel technisch medewerker bij de gemeente] heeft verklaard, zakelijk weergegeven, dat hij op dinsdag 28 oktober 2008 ’s morgens tussen 08.00 uur en 08.30 uur borden met het opschrift “Let op! Glad brugdek” bij de fietsbrug heeft geplaatst en met zout heeft nagestrooid. Dit staat op die dag op zijn werkbriefje vermeld onder het kopje “verharde wegen meldingen/klachten”. De 6 ½ uur die daar staan hebben ook betrekking op allerlei andere meldingen. Hij schat met het plaatsen van de drie borden bij de fietsbrug 15 tot 20 minuten bezig te zijn geweest. De melding over de fietsbrug kwam van zijn collega [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente], die iedere dag over die brug fietst. [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] heeft dinsdag die borden gemaakt. Hij is ervan overtuigd dat hij de borden op dinsdag 28 oktober 2008 heeft geplaatst, ook al staat in het Eindhovens Dagblad van 31 oktober 2008 dat de gemeente de borden op woensdag 29 oktober 2008 heeft geplaatst.

8.4.4.De getuige [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] heeft verklaard dat hij op dinsdag 28 oktober 2008 op de fietsbrug is gevallen. Die datum weet hij zo te noemen omdat hij ter voorbereiding op het verhoor heeft gelezen wat zijn collega’s daarover hebben verklaard. Hij is die dinsdag na aankomst op zijn werk direct naar de werf gegaan en heeft opdracht gegeven borden te plaatsen en te strooien. De borden hadden als tekst “Pas op, glad brugdek”. Hij heeft de borden die ochtend zelf op de computer gemaakt. De borden waren zwart met witte letters, reflecterend, 60 x 20 cm groot. Rond 08.30 uur die ochtend zijn de borden (drie stuks: één onder het bordje “centrum”, één aan een lantaarnpaal en voor één bord is een extra paal geplaatst.) geplaatst. Hij weet met zekerheid dat hij de borden op dinsdag heeft laten plaatsen omdat hij de dag voordat mevrouw [geïntimeerde] viel, zelf op de brug was gevallen en er de dag erna nog meldingen van andere valpartijen zijn geweest waarbij één geval met ernstig letsel.

8.4.5.Twee van de aan de zijde van [geïntimeerde] gehoorde getuigen hebben ook een verklaring afgelegd over het waarschuwingsbord.
De getuigen [partijgetuige 1.] en [partijgetuige 3.] hebben verklaard dat zij het waarschuwingsbordje pas hebben gezien nadat er oranje zeil over de brug heeft gezeten (de brug is enige tijd na de valpartij van [geïntimeerde] in verband met renovatie met oranje plastic ingepakt geweest). [partijgetuige 1.] verklaart dat zij haast zeker weet dat dat bord er op woensdagochtend 29 oktober 2008 niet stond; het zou haar zijn opgevallen, omdat zij daar elke dag fietst.
Ook [geïntimeerde] zelf heeft als getuige verklaard dat zij het bord op woensdagochtend 29 oktober 2008 niet heeft zien staan.

8.4.6.Het hof oordeelt als volgt.
De getuigen [teamleider openbare werken bij de gemeente], [civiel technisch medewerker bij de gemeente] en [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] hebben alle drie met stelligheid verklaard dat de waarschuwingsborden op dinsdag 28 oktober 2008, naar aanleiding van een melding van [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] die die dag zelf op de fietsbrug was gevallen, door [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] zijn vervaardigd en die dag rond 08.30 uur door [civiel technisch medewerker bij de gemeente] bij de fietsbrug zijn geplaatst. Weliswaar zegt [assistent -bedrijfsleider/werfbeheerder bij de gemeente] dat hij die datum ontleent aan de getuigenverklaringen van zijn collega’s, maar hij verklaart ook dat hij gevallen is op de dag vóórdat [geïntimeerde] viel (“één geval met ernstig letsel”). Hun verklaringen worden in lichte mate ondersteund door de overgelegde werkbriefjes. De omstandigheid dat deze drie getuigen alle drie in dienst zijn van de gemeente is door het hof in aanmerking genomen, maar brengt naar het oordeel van het hof niet mee dat geen of minder acht zou moeten worden geslagen op deze verklaringen,
temeer niet nu het drie getuigen betreft van wie de verklaringen geen tegenstrijdigheden bevatten. De verklaringen van [partijgetuige 1.], [partijgetuige 3.] en [geïntimeerde] zelf dat zij de borden pas na de renovatie van de brug en niet op woensdag 29 oktober 2008 hebben gezien doen daar naar het oordeel van het hof onvoldoende aan af. Hoewel de borden, zoals het hof in het tussenarrest heeft overwogen, een duidelijke waarschuwing bevatten, zich dichtbij de brug bevonden en op ooghoogte waren geplaatst, zodat ze voor een normaal oplettende fietser goed waarneembaar waren, kan het voorkomen dat een fietser die dagelijks dezelfde route fietst, toch een dergelijk bord over het hoofd ziet omdat hij door de routine niet meer voldoende attent is op waarschuwingsborden op zijn route. Dat brengt echter niet mee dat het waarschuwingsbord niet kan worden beschouwd als een afdoende maatregel met het oog op bescherming tegen het gevaar van een gladde brug.
Het hof oordeelt mitsdien dat de gemeente is geslaagd in haar bewijsopdracht, zodat grief IX, voor zover daarin een beroep wordt gedaan op het tijdig geplaatst zijn van afdoende waarschuwingsborden, slaagt.
8.5.Daarmee behoeven de overige grieven van de gemeente geen behandeling meer. De vordering van [geïntimeerde] kan noch op grond van art. 6:174 BW, noch op grond van art. 6:162 BW worden toegewezen. De gemeente heeft immers tijdig en afdoende gewaarschuwd voor (mogelijke) gladheid op de fietsbrug, waarmee de (mogelijke) onrechtmatigheid aan het laten voortbestaan van een (mogelijk) gevaarlijke situatie op de fietsbrug wordt weggenomen.

8.6.Dat brengt mee dat het vonnis, waarvan beroep, zal worden vernietigd en de vordering van [geïntimeerde] alsnog zal worden afgewezen.
[geïntimeerde] zal als de in het ongelijk gestelde partij worden veroordeeld in de kosten van beide instanties.

9. De uitspraak

Het hof:

vernietigt het vonnis van de rechtbank ‘s-Hertogenbosch van 27 oktober 2010, onder rolnr. 194515/HA ZA 09-1318 tussen partijen gewezen, en opnieuw rechtdoende:

wijst de vordering van [geïntimeerde] af;

veroordeelt [geïntimeerde] in de kosten van deze procedure in beide instanties, aan de zijde van de gemeente gevallen en begroot op € 904,–voor salaris advocaat en € 262,– voor verschotten in eerste aanleg en op € 1.788,–voor salaris advocaat en € 736,93 voor verschotten in hoger beroep;

verklaart de proceskostenveroordeling uitvoerbaar bij voorraad.